Voor de buitenwereld, zeker mensen die een Sudburyschool niet van nabij kennen en alleen maar lezen dat het een school is ‘waar kinderen zelf kiezen hoe ze hun tijd besteden’ reageren vaak vanuit het beeld dat het een ongecontroleerde bende is, een veredelde speeltuin, een ‘lang-leve-de-lol’ school (zoals onlangs nog in een kop in het AD werd geschreven). Het imago van een Sudburyschool wordt keer op keer op de proef gesteld in de media. Voor mij een aanleiding om daar een stukje aan te wijden.
Het imago van een school met vrijheid voor kinderen is omstreden. Er bestaat een grote angst dat kinderen dan niet goed terecht komen als ze eenmaal zijn opgeroeid. Een anarchie, een loslopende bende, een ‘Lord of the Flies’ situatie waarin de essentie van de natuur van de mens naar boven komt wanneer de grenzen en wetten van de beschaving wegvallen. Om maar niet te spreken van de angst dat kinderen onvoldoende zouden leren.
Laten we eens nader kijken naar die angsten en de aannames die hierin gedaan worden.
De aanname dat kinderen in vrijheid rebellen worden.
Ieder kind heeft, onder normale omstandigheden, een moraal besef bijgebracht door de thuissituatie. Deels hebben ze bepaalde ‘morele’ waarden meegekregen tijdens de tijd dat ze op een school hebben gezeten. In een klas, waarbij de leraar de hoeder is van de orde, zal rebels gedrag ontstaan op het moment dat de leraar de klas even verlaat. Kinderen gaan dingen doen die ze vanuit hun morele eigenwaarde normaliter niet zouden doen. In de tijd dat wij nog in het kloostergebouw zaten, waren er klassen van een reguliere middelbare school aan de overzijde van het plein. Op het moment dat een leraar de klas uit was gelopen brak er een ‘hel’ los. Dit gedrag kennen we allemaal, en dat gedrag wordt vaak geprojecteerd op andere situaties als men denk aan kinderen die vrijheid hebben.
Op een Sudburyschool is er geen speciale hoeder van de orde, de orde wordt door iedereen gedragen. Het is een individuele verantwoordelijkheid voor ieder persoon in de school. Het Juridisch comité maakt dat bij overtredingen van regels naast het bewustzijn over je eigen verantwoordelijkheid in het naleven van de regels, tevens het bewustzijn voor het behoeden van de veiligheid in het algemeen duidelijk wordt. Op een Sudburyschool is er dan ook geen continu toezicht van een volwassene. Kinderen reguleren zichzelf en elkaar.
De aanname dat je maar kunt doen wat je wilt.
Is er een omgeving te noemen waar een mens maar kan doen wat hij wil? Ik kan er zelf niet echt opkomen eerlijk gezegd. Binnen alle sociale groepen waarin mensen samenleven kun je je eigen keuzes maken en die dingen doen die binnen de grenzen van de omgeving mogelijk zijn. Dat is wat we vrijheid noemen. Vrijheid is geen allesomvattend goed waarin je maar kunt doen wat je wilt zonder rekening te houden met anderen of de omgeving. Vrijheid bestaat door duidelijke, heldere, transparante grenzen. Vrijheid wordt gedragen als die grenzen in gezamenlijkheid gedragen worden, waarbij de veiligheid ontstaat doordat je precies weet tot waar jouw grens loopt, en waarbij je een mogelijkheid hebt om over die grens op een open, transparante manier te twisten.
Op een Sudburyschool is de schoolmeeting de plek waar grenzen met elkaar worden vastgelegd. Grenzen met betrekking tot het gebruik van ruimtes, materiaal, geld, middelen, naast regels over gedrag. Als je iets wilt doen zal je rekening moeten houden met die grenzen en gebruik moeten maken van de inspraak mogelijkheid om voor elkaar te krijgen wat je wilt doen. Hier is waar de vrijheid in de school bewaakt wordt.
De aanname dat kinderen onvoldoende leren
Vanuit het traditionele denken is men altijd bang dat kinderen te weinig leren. Met ‘leren’ wordt dan altijd het schoolse leren bedoeld, de cognitieve vakken, het curriculum. In de afgelopen week liepen er heel wat journalisten door onze school, en de enige vraag die ze dan belangrijk vinden is? En wat heb je geleerd? En dan reageren de studenten, weet ik niet precies. En dat wordt dan weer geïnterpreteerd als “zie je, ze leren er niets’. En ja, je kan het de mensen ook niet kwalijk nemen, want ‘leren’ op een Sudburyschool is niet uit te leggen in het beeld wat veel mensen erbij hebben, van uit de klassieke veronderstelling dat kinderen leren omdat ze onderwezen worden.
Het soort leren op een Sudburyschool is diffuus, het ontstaat door een veelheid aan informatie die via allerlei bronnen binnenkomt, de computer (games en internet), gesprekken, kranten, spelletjes doen, dingen ondernemen met elkaar, deelnemen aan de schoolorganisatie etc. In alle mogelijke contexten wordt geleerd. De leeftijdsmix en de gunstige volwassene-student ratio zijn daarin heel belangrijk. Dr. Alan Thomas[1] noemt dit type leren: ‘Informeel Leren’, Dr. John Moravec[2] spreekt over “Invisible Learning”.
Alan Thomas concludeert: Er zijn weinig professionele pedagogen of wie dan ook, die zouden verwachten dat veel leren zou kunnen voortvloeien uit de ervaringen die het dagelijks leven te bieden heeft. Het leidt geen twijfel, echter, dat het mogelijk is voor kinderen in de schoolgaande leeftijd om via informeel leren academische kennis en vaardigheden te verwerven die zij anders met veel tegenzin zouden moeten leren op school.
Het leren ontstaat door vertrouwen te hebben in de processen rondom ‘leren’. Deze processen moeten zo min mogelijk verstoord worden om het ‘leren’ zo optimaal te laten plaatsvinden. Ook bij intellectuele ontwikkeling heeft een student op een Sudburyschool een volledige verantwoordelijkheid in zijn ontwikkeling. Dit is misschien wel het gebied waarin een Sudburyschool de grootste vrijheid biedt. Het recht van een kind om zonder inmenging te mogen ontwikkelen maakt de school de moeilijkste school die er is. Dat is geen lang-leve-de-lol, dat is een zeer zware en serieuze verantwoordelijkheid. Een verantwoordelijkheid die ze zich wellicht nog niet bewust zijn als ze jong zijn, maar gaandeweg realiseren ze zich, door de omgang met oudere studenten, dat zij zelf de keuzes maken voor een toekomst. Op dat moment maken ze ook een keuze om zich cognitief, indien nodig, voor te bereiden op die toekomst.
[1] Thomas, A. (2002) ‘Informal learning, home education and homeschooling’, the encyclopaedia of informal education http://www.infed.org/biblio/home-education.htm
[2] John Moravec – Educational Futures: http://www.educationfutures.com/
Heb jij iets geleerd vandaag? 
Dankjewel, dit helpt me een hoop bij ‘het uitleggen van.’
Mijn zoontje ,zit in de freinetschool, en ik concludeer , dat het daar ook zo wel evenredig aan toe gaat, en het wordt idd tijd, dat iedereen verantwoordelijkheid neemt, voor eigen welzijn en eigen geluk. Onafhankelijkheid gaat met authenticiteit hand in hand. En , leren,,, , vooral leren Leven, écht leren in hét Leven te staan,,, , dààr de focus op!!!…. Ik kan zulke scholen dus zeker ter zijde staan.
Hoe zien degenen die dit op de Sudburryscholen het leren begeleiden zichzelf? Wat is hun ‘vak’, ‘opdracht’, betekenis van hun aanwezigheid? Wat ‘zijn ‘zij? Hoe verhoudt dit zich tot wat @Biesta ‘the gift of teaching’ noemt? @aps @hvo.#leraar3.0
Oh, mooi onderwerp voor een blog artikel .. blijf me volgen!
Ik heb zelf geen kinderen, maar vrienden van mij hebben hun kinderen weggehaald van de Freinetschool en zij zijn lang niet de enige ouders die dat na enige jaren deden. De kinderen van mijn vrienden hadden daar een enorme leerachterstand opgelopen. Min of meer correct spellen, lukte ze bijvoorbeeld totaal niet. In een klassieke school waar dingen aangebracht worden, merkt men snel dat het een kind niet lukt en wordt de zorgjuf ingeschakeld. In de Freinetschool waar de kinderen van mijn vrienden school liepen, werden de ouders er maar op attent gemaakt als de kinderen al jaren achterop hinkten tegenover andere leeftijdsgenootjes. Bij het vele projectwerk waarbij de kinderen zelf op zoek moesten gaan naar info, kwam het erop neer dat mijn vrienden ’s avonds daar hard moesten aan werken met de kinderen en veel dingen moesten uitleggen. Een kind dat niet zo verstandig is, loopt namelijk helemaal vast als het zo zelfstandig moet werken. De conclusie van mijn vrienden (die nochtans heel pro alternatieve vormen van onderwijs waren): zwakke leerders zijn beter af in een klassieke school.
Beste Lies, Een Freinet school is geen Sudbury Onderwijs .. het is een school waar een mate van vrijheid heerst, maar waar kinderen geen echte verantwoordelijkheid krijgen. Door de vergaande eigen verantwoordelijkheid op een Sudburyschool en de leeftijdsmix ontstaat een omgeving waarin ‘leren’ onontbeerlijk is. Er zit werkelijk een enorm verschil tussen Freinet en Ons type school. En daar wil ik nu juist in deze Blog aandacht op vestigen, het is heel anders en door de buitenwereld soms moeilijk of niet te begrijpen. Dus volg wat ik schrijf zou ik zeggen.
Verbaast ben ik wanneer er een hoog of – of aanname in de reactie op de Sudburyschool is. Mijn ervaring is dat het klassieke systeem als het ware ‘op’ is. Een sterke aandacht op cognitief leren, hoe meer je weet, hoe meer je bent… Veel jongeren lopen vast in de systemen, leersystemen en manier van omgaan met elkaar. Op de Sydburyschool wordt kinderen en jongeren geleerd te voelen wat er wil bewegen in hunzelf en daar verantwoordelijkheid voor te nemen. Daar komt ook cognitief onderwijs bij kijken en zeker leer je veel over jezelf, wat je wilt, wat je kunt, wat je motiveert en dat samen met anderen. Niet gekoppeld aan angst van te weinig en niet goed genoeg maar aan vertrouwen en groei en gelukkig zijn. Onze oude systemen raken gemakkelijk aan aan angst en het recht van de beste en sterkste in een beperkte context. Ik hoop op een brugeffect tussen ‘nieuwe’ (Sudbury is niet nieuw natuurlijk) leerzienswijzen en de bestaande. Gewoon omdat ik denk dat het de kinderen van nu meer recht doet.