Het Verschil tussen Lessen en Leren

Eerder had ik een uitgebreide versie geschreven over dit onderwerp, wat een bundeling was van een mailuitwisseling op een Forum van Sudburyscholen (klik hier voor de lange versie). Hier post ik een kortere versie, aangevuld met wat nieuwe inzichten.

Sudburyscholen werken vanuit eigen verantwoordelijkheid en eigen motivatie van een kind. Op Sudburyscholen spreken we dan ook niet van leerlingen maar van studenten. Studenten genieten een totale intellectuele vrijheid en bepalen zelf hoe zij hun dag doorbrengen. Deze vrijheid is voor veel mensen beangstigend, vooral vanuit het perspectief van de ‘traditionele’ schoolomgeving. Ondanks alle kennis en ervaring is het voor veel mensen eng te geloven dat kinderen zichzelf kunnen ontwikkelen. Ouders met kinderen op een Sudburyschool kunnen vaak aanvankelijk vertrouwen hebben in de vrije ontwikkeling van hun kind, maar gaandeweg begint dat geloof deukjes te krijgen en wordt er van huis uit druk op een student uitgeoefend om lessen te volgen of om een vak te leren. Als zij van familie of vrienden vragen krijgen, kan dit ervoor zorgen dat ze gaan twijfelen aan het idee dat kinderen vertrouwd kunnen worden in hun eigen ontwikkeling. Dit vertrouwen wordt minder naarmate de tijd vordert en het kind in hun perspectief niets heeft geleerd (althans niet in termen van ‘schoolse vakken’) gaan ze het kind onder druk zetten thuis.

Een Entertainer of een Leraar

Mimsy, die meer dan 45 jaar ervaring heeft op de Sudbury Valley School in Massachusetts, schrijft: Veel ouders en pedagogen veronderstellen dat er een vaste set aan dingen is die een kind moet leren. De notie dat er weinig of niet academisch geleerd wordt in een Sudburyschool is een conclusie die voortkomt uit het beeld dat er ‘zichtbaar’ academisch geleerd moet worden op de school om zich te kunnen verantwoorden. Volgens Mimsy is bij ‘lessen’ het institutioneel verzorgen, het bij de hand nemen van kinderen het belangrijkste doel, en niet het aanleren van de vakinhoud. Volgens haar willen studenten die in plaats van hulp bij iets wat ze leren, om ‘les’ vragen; een entertainer – niet een leraar. Ze vragen ons om voor hen uit te zoeken wat ze willen weten, zodat ze niet zelf hoeven te onderzoeken wat ze nodig zouden hebben. Ze vragen in principe om een afleiding voor hun eigen schuldgevoel en verveling. Maar op een Sudburyschool is het van het grootste belang dat ze juist die gevoelens zelf proberen te overwinnen. Het is uitermate zwaar om zelf je leven uit te vinden, maar het is nodig om je karakter te bouwen. Dat is waar een Sudburyschool voor is. Het krijgen van les in een triviale set schoolvakken zal dat niet bewerkstelligen.

Het overnemen van verantwoordelijkheid

Als een student komt met de vraag, ik wil les in wiskunde (bijvoorbeeld). Dan vraagt iemand eigenlijk ‘Neem mijn verantwoordelijkheid over’, ‘neem me bij de hand en leidt me langs de lesjes die mij wiskunde leren’ .. En dat is nu net niet wat een staflid doet. Een staflid zal de kast met boeken wijzen en zeggen, “kijk zelf even wat je precies wilt doen. Als je vragen hebt dan hoor ik het wel.” Dat klink voor veel mensen die in onderwijs zijn opgeleid heel vreemd, want dat is dus een handeling die tegenovergesteld is aan hoe het in de meeste scholen eraan toe gaat.

Les in koken of leren koken

Maar laat ik een parallel trekken met koken. Het is bijna vreemd als iemand naar je toe komt met de vraag, ‘kun je me leren koken’ .. waar begin je dan? Eitje bakken? Pannenkoeken? Of een stamppot? Stel je zou dat doen, en iemand leer je een eitje bakken, de volgende dag pannenkoeken bakken en de derde dag leer je hem stamppot maken. Kan hij dan koken? Wat is koken eigenlijk? Op een Sudburyschool zouden we zeggen, zoek eerst eens uit wat je precies wilt doen. Dan gaat iemand op onderzoek uit, leest in kookboeken, zoekt op het internet naar wat recepten of kijkt de kunst af van iemand die bezig is met koken. Uiteindelijk probeert hij zelf wat te maken en vraagt misschien af en toe hoeveel zout hij moet toevoegen of hoe hoog de oven het beste kan staan. Dan leert zo iemand de kunst van het koken .. en dat is breder en veel meer omvattend dan alleen een eitje leren koken.

Dat is nu precies zo met wiskunde. Na zelfstandig te kijken in boeken, op het internet, de kunst af te kijken bij een ander en zelf te oefenen, komen ze zelf tot oplossingen. Dan komen ze soms een specifiek probleem tegen waar ze een vraag over stellen. Ze leren geen wiskunde, ze leren de vaardigheden die je nodig hebt om wiskundige problemen aan te pakken en op te lossen. Voor hulp, zoeken zij zelf hun ‘meester’, niet om bij de hand te nemen, maar om ze antwoorden te geven op specifieke vragen.

Onzichtbaar leren

De meeste kinderen leren vaardigheden gaandeweg, en het is soms volkomen onduidelijk hoe. Het is dan ook niet te meten, en komt op momenten naar buiten als de omstandigheid het vraagt. Zo hadden we afgelopen jaar bezoek van een Engelse onderwijsinspecteur. Hij stond versteld van het feit dat veel studenten goed Engels konden spreken. Een jongen, die nooit een formele les in Engels had gehad, maar heel veel computergames speelt, bood zich aan om een anderhalf uur durende bijeenkomst van ons juridisch comité simultaan te vertalen. De inspecteur merkte op dat deze jongen, naast dat het een goede vaardigheid in de taal vergt om een conversatie simultaan te vertalen, een vocabulaire bezat wat hij bij menig Britse leerling niet tegenkomt. Hij was hier werkelijk sterk van onder de indruk. Ook als ik naar mijn eigen kinderen kijk, dan heeft de school ze geleerd om zich niet te conformeren. Alle vaardigheden die je leert op een reguliere school hebben zij ook geleerd, gaandeweg, omdat ze het op een gegeven moment nodig hadden. Toen ik een keer sprak met mijn oudste dochter over het ‘academisch’ leren, zei ze het volgende: “Er is niets wat je niet aan kan leren, op het moment dat je vaardigheden nodig hebt vanwege werk of een opleiding, dan leer je dat gewoon. Je weet dat je anders niet kan functioneren. Er bestaat geen twijfel over dat studenten zich kunnen redden in de maatschappij, omdat je geleerd hebt hoe je je moet aanpassen, hoe je kennis tot je kan nemen als dat voor de omstandigheden nodig is.” Dat is wat je leert op een Sudburyschool.

Eudice van de Jerusalem Sudbury School schreef het volgende over de rol van staf: “We kennen onze studenten echt, we weten wat er gaande is en we zien hun strijd en successen. We zorgen voor een warme omgeving die veilig is om in op te groeien. We moeten de educatieve waarde niet onderschatten van een plek waar studenten zich geliefd, ondersteund en veilig kunnen voelen. Hoeveel kinderen hebben dat in de wereld van vandaag?” Wat zij schrijft is typerend voor iedere Sudburyschool.

Bij Sudburyscholen gaat het dus niet primair om het academisch leren; het gaat vooral om de vaardigheden te ontwikkelen die maken dat je opgroeit tot een bewust mens, die duidelijke keuzes kan maken en met een goede zelfkennis. Je leert nadenken, redenen achter iets zien, reflecteren en onderzoeken. Maar omdat de maatschappij zo’n focus heeft op het ‘academisch leren’ ofwel de feitenkennis, is het moeilijk om duidelijk te maken voor Sudburyscholen wat wij precies bewerkstelligen. Eigenlijk zit het allemaal verpakt in het verschil tussen leren en lessen.