Een School zonder Labels

Er zijn enkele voorbeelden van uitspraken van Sudbury-scholen die ik graag wat verder onderzoek. Een uitspraak is: “Op een Sudbury-school bestaat geen dyslexie of andere functionele stoornis”. Een tweede uitspraak is dat kinderen met ADHD geen medicijnen hoeven te gebruiken op een Sudbury-school.

In het boek “De Sudbury Valley School Experience^[1]” staat dat ze nooit een geval hebben meegemaakt van dyslexie. Dat kan ten dele liggen aan het feit dat er toevallig niemand op de school zat met een leesstoornis, maar dat lijkt vrij onwaarschijnlijk. Wel is het zo dat op een Sudbury-school geen dwang ligt op het leren lezen, en dat zonder uitzondering iedereen leert lezen. De ene op zijn 4^e en de ander op zijn 10^e. Uit een gesprek met Prof. Dr. Peter Gray tijdens zijn bezoek afgelopen mei in Nederland, blijkt dat het tegenwoordig zo is dat kinderen nu eerder leren lezen dan twintig jaar terug op een Sudbury-school. In de huidige tijd bieden de computer en het internet zo’n reusachtige tekstbasis en alles is hier op tekst gericht (zowel lezen als schrijven) dat kinderen al vrij jong zich het lezen en schrijven eigen maken.

Waarom geen dyslexie? Bestaat het dan niet op een Sudbury-school? Ja, het bestaat wel degelijk. Toch is er onvoldoende bekend over de ontwikkeling van taalvaardigheid en het effect van ‘zonder dwang’ leren. Een ding wat wij herkennen bij jonge mensen met dyslexie is dat ze een enorme faalangst hebben opgebouwd op een conventionele school. Zodanig dat er een geval is van een kind dat op dit moment nog niets wil opschrijven, of niets opgeschreven wil krijgen. Toch kan dit kind prima lezen, want van die dingen waar hij interesse in heeft, leest hij alles. Faalangst kan voor een reusachtige blokkade zorgen, zodanig dat er zelfs niet meer geleerd wordt. Dat is toch niet de bedoeling van onderwijs.

Heb jij wel eens iets gedwongen moeten eten vroeger? Spruitjes? Boerenkool? Of iets anders. Hoe lang heb je een aversie gehad om het te eten? Werkt dat zo ook niet bij leren lezen?

Mijn eigen dochters is het lezen door de AVI-methode totaal tegen de zin gemaakt. Eenmaal op een democratische school, wilden ze eerst helemaal niet meer lezen. Voor de jongste twee is lezen nog steeds geen grote hobby, de oudste heeft fantasy-boeken ontdekt, wat begon met Harry Potter. Daarna was ze niet meer te stoppen en is ze doorgegaan met Engelse versies en de meest dikke boeken. Een grotere boekenwurm kan ik me niet voorstellen, dat heeft ze niet van mij. Ik heb lezen vroeger niet leuk gevonden en zeker de tijd dat ik voor mijn ‘lijst’ moest lezen heeft een negatief effect gehad op mijn interesse in lezen. Pas later ben ik lezen als ontspanning leuk gaan vinden, maar nog steeds zijn er boeken waar ik gewoon niet doorheen kom. Daarnaast lees ik niet snel, althans in vergelijking met anderen. Toch heb ik me door heel wat wetenschappelijke literatuur heen weten te werken, wat wel moet als je een promotieonderzoek doet, en kan ik als het moet in een paar uur een boekverslag maken door dwars over bladzijden te lezen. Dat heb ik overigens nooit op school geleerd.

Maar even terug naar de vraag. Zou het geforceerd leren lezen geen effect hebben op de ontwikkeling van dyslexie? Zijn de hersenen al wel bij ieder kind klaar om de connecties te maken die nodig zijn voor het begrip van lezen? Heeft de ontwikkeling van een aversie tegen lezen ook een bepaald effect. Zou het zelf leren lezen iets te maken kunnen hebben met het feit dat dyslexie in een Sudbury-school niet zichtbaar wordt? Dan leer je immers op je eigen manier omgaan met het interpreteren van de geschreven tekst en maak je je een methode eigen om met je ‘uitdaging’ om te leren gaan. Hier is nooit onderzoek naar gedaan, dus een antwoord kan ik er niet op geven. Maar het zet je wel aan het denken.

Een vergelijkbare ervaring hebben we met ADHD. Kinderen met ADHD kunnen op een Sudbury-school zonder medicijnen, omdat de school ze een omgeving biedt waarin ze leren omgaan met prikkels en het effect op hun lichaam. Uit een voorlopig onderzoek^[2] door Prof. Dr. Peter Gray naar de effecten op jonge mensen met ADHD blijkt dat kinderen die nooit op een conventionele school hebben gezeten, zelfs nooit medicijnen hoefden te gebruiken. En in alle gevallen gingen kinderen van de Ritalin af op het moment dat zij niet meer op een conventionele school zaten. In alle gevallen functioneerden ze beter in een omgeving waar ze hun eigen ontwikkeling in de hand hadden.

Deze ervaring kunnen we onderschrijven, waarbij een jonge student van de Ritalin af ging terwijl hij bij ons op school zat. Hij was zeker soms nog druk, maar door de structuur in de school en de vrijheid die hij had om zijn energie af te reageren op tijdstippen dat hij dat nodig had, leerde hij om te gaan met zijn drukte. Op het moment dat hij van school af ging en een vervolgopleiding ging doen, kon hij zichzelf managen. Laatst sprak ik een vriend van mijn dochter, hij vertelde me dat hij altijd heel druk deed op het moment dat hij iets moest doen wat hem niet interesseerde, of als hij gedwongen werd iets te doen wat saai was. Ik vroeg hem of hij ADHD had. Hij vertelde dat hij ‘van voor het tijdperk ADHD was’ maar dat hij nu zeker gediagnosticeerd zou worden. Een andere oud-student vertelde min of meer eenzelfde verhaal. Ook hij ging zich bewust druk gedragen. Bij hem hebben ze een test uitgevoerd met een periode Ritalin te slikken, en een periode een placebo. Beide medicijnen hadden hetzelfde effect op hem, namelijk geen effect. Toch wilde de arts hem Ritalin voorschrijven, wat hij toen heeft geweigerd. In beide gevallen die ik nu hier noem, gaat het om jonge mensen met een zeer actieve geest, mensen met een brede interesse en diepe kennis van zaken. Deze geest gaat hyperen als hij getemd wordt. Zo’n geest heeft ruimte nodig om zich te ontwikkelen, dat is althans zoals ik het zie en ervaar.

Gray concludeert dat veel van deze kinderen een zeer grote behoefte lijken te hebben aan zelfsturing in hun ontwikkeling, en dat vele een “hyper focus” hebben op taken die hen interesseren. Zijn hoop is dat de resultaten van zijn vooronderzoek de aandacht van wetenschappers zal trekken, zodat er een meer formeel en grootschalig onderzoek kan worden uitgevoerd. Als mens zijn we zo gewend om te denken aan een school als de normatieve omgeving voor kinderen, dat we zelden nadenken over de mogelijkheid dat kinderen goed kunnen leren en ontwikkelen buiten zo’n omgeving.