Een van de meest hardnekkige veronderstellingen die diep is geworteld in de maatschappelijke beeldvorming, is dat computerspelletjes (computergames) of videogames een onnuttige tijdsbesteding zouden zijn. Het zou een hersenloos tijdverdrijf zijn. Een quote van een forum over videogames laat dat ook zien:
“Onze kinderen houden zich van tijd tot tijd bezig met “hersenloze” videogames… het is net als “junk food” …. Het heeft geen “voedingswaarde” voor de geest.” – Ben Armstrong[1]
Net als de waarnemer hierboven, zijn veel ouders en critici van mening dat computer- en videogames “hersenloze” tijdsbesteding zijn, dat wil zeggen dat kinderen niet meer leren dan de hand-oogcoördinatie in de duizenden uren die ze besteden aan het spelen van deze spellen. Andere critici zijn van mening dat video- of computerspellen alleen maar een negatieve boodschap geven en zoals iemand zei “het leert onze kinderen om te moorden.[2]” Weer anderen beweren dat terwijl de spelers iets kunnen leren “over het spel” ze niets “nuttigs” over “het echte leven” leren.
Dit beeld werd ook weer eens bevestigd in alle nieuwsitems die in de afgelopen tijd van onze school op de beeldbuis zijn verschenen. Jongeren die ongelimiteerd computergames mogen spelen, een jongen die antwoordt op de vraag wat doe je zoal op een dag: “Ik speel Minecraft en soms spelen we verstoppertje of nachtwacht”. Deze nieuwsuitzendingen hadden maar één doel, het uitzenden van de boodschap dat op deze scholen niets wordt geleerd.
Veel mensen van mijn generatie hebben moeite met het beeld dat veel jongeren uren besteden achter een computer. “Je kan de tijd na school beter besteden aan huiswerk dan aan ‘onnuttige’ dingen.” Daar de jongeren voortdurend geconfronteerd worden met deze zienswijze en er bovendien op de reguliere scholen geen ruimte is om te gamen ( het heeft namelijk in die omgeving geen waarde), leeft dit beeld zelfs onder de ‘jongere generatie’. Dit lijkt mij ronduit zorgelijk.
Want wanneer men een spel speelt, ongeacht welk spel het is, wordt er voortdurend geleerd, of de speler het wil en of hij zich er bewust van is of niet. Een van de grote gevolgen van het spelen van games is dat spelers leren “over het leven”[3]. Wat zit er nu eigenlijk allemaal in zo’n spelletje?
Wat wordt er zoal gespeeld? Jonge kinderen (vanaf 6 t/m 10 jaar) spelen graag spelletjes van de site spele.nl. Meisjes zien we daarvan vaak een spel spelen waarin je een winkel of restaurant moet beheren, fashion design of make-over games. Jongens spelen vaak al wat meer de actie-gerichte spellen of behendigheidsspellen. De oudere groep (11-14 jarigen) spelen Minecraft (construeren van een virtuele wereld), World of Warcraft of League of Legends (fantasy-games). De oudere generatie speelt overwegend liever fantasy-games. Mijn eigen dochters hebben zowel fantasy-games (WOW) als SIMS, Tycoon etc. (construeren van een virtuele wereld) gespeeld .
Actie, simulatie en lezen
Veel spellen zijn gebaseerd op een simulatie van een realiteit, en op het nemen van actie. Instructies om tot een actie te komen zijn allemaal tekstgericht. Om een spel goed te kunnen spelen is een strategisch begrip van tekst nodig[4]. Het spel biedt een doorlopende uitdaging jezelf te verbeteren, het begrijpend lezen wordt dus ook doorlopend gebruikt. Marc Prensky noemt dit niveau 1: het “hoe” van het spel. Je leert geleidelijk de bewegingen van het spel, hoe verschillende personages, stukken of andere dingen functioneren en wat ze doen. Je leert hoe je een virtuele wereld moet bouwen, je leert te vechten en jezelf te beschermen, en de fysieke beheersing van de controllers om je spel te beheersen. En dit begint al met peuters, zodra ze op hun niveau een muis kunnen besturen en een opdracht op het scherm kunnen uitvoeren. Een hoogleraar Psychologie aan de University of California, Patricia Marks Greenfield, ziet het gebruik van games als een van de belangrijkste oorzaken van de groei van non-verbaal IQ bij jonge kinderen in de Verenigde Staten2.
Sociale Identiteit en Leren
Bij de meer geavanceerde spellen sluit je je aan bij “communities of practice” ofwel ervaringsgroepen. Je leert door deel te nemen in een team van vrienden (dit kunnen werkelijk je eigen vrienden zijn of virtuele vrienden in de game). Je leert door meegenomen te worden in de groep, door gezamenlijk doelen na te streven en acties te ondernemen. Wat we een “sociale identiteit” zouden kunnen noemen, is van cruciaal belang voor het leren. De verschillende doelen die je moet hebben in een bepaalde situatie, de manier waarop je je ervaringen moet gebruiken en evalueren in die situaties, het soort feedback wat je moet ontvangen en hoe je daarop moet reageren, de manieren waarop je gebruikmaakt van specifieke werktuigen en technologieën – dat alles vloeit voort uit de waarden, de praktijkervaring, de kennis en de vaardigheden van de ervaren mede-gamespelers.
Kritische werkervaring opdoen met bijvoorbeeld Minecraft
Minecraft is een constructiespel, een spel waarin je een eigen virtuele wereld bouwt door grondstoffen te mijnen en voedsel te verbouwen om jezelf in je onderhoud te voorzien[5]. Je ontwikkelt jezelf als het ware in het spel door steeds betere huizen, gereedschappen en wapens te bouwen. Het spel stelt je in staat om zelfs heel geraffineerde dingen te bouwen. Bijvoorbeeld, er is een steen genaamd ‘Redstone’ dat elektrische ladingen doorlaat. In combinatie met andere stenen en gereedschappen kunt je complexe schakelingen bouwen, zodat je spoorwegen, automatische deuren en wat je maar kunt bedenken kunt creëren.
Op school was een groep bezig met het bouwen van een olieraffinaderij. De olie werd opgepompt door virtuele pompen en het hele raffinageproces werd nagebootst in de fabriek. Er bestaan verschillende soorten pompen (hydraulische, elektrische, mechanische) waarvan je de werking en kracht moet kennen om de fabriek ook te laten werken. Het is een team-effort om dit te bouwen en terloops wordt natuurkundige, scheikundige, wiskundige, economische en informatica-gerelateerde vakkennis opgedaan, naast Engels op hoog begripsniveau.
Onderhandelen, samenwerken, communicatie, zelfscholing, het delen van kennis, teamwork, kritisch denken, creativiteit – zijn dit niet de kerncompetenties die wij, als medewerkers en ondernemers, elke dag gebruiken? Zijn dit niet de moeilijkste vaardigheden om les in te geven, maar een aantal van de belangrijkste vaardigheden voor een succesvolle carrière?
Geloof het of niet, maar je kinderen leren deze vaardigheden iedere keer dat ze Minecraft of andere online games spelen die ze leuk vinden. Zijn dat niet precies de vaardigheden die we willen dat kinderen leren op een Sudburyschool?
Zelfregulering
En zoals de jongen vertelde aan de journalist, we spelen ook verstoppertje en nachtwacht. Naast dat ze zeer geconcentreerd en zeer intensief hun online games spelen, regelen ze zelf ook hun ontspanning. Even lekker rennen buiten, voetbal spelen, nachtwacht, lummelen, verstoppertje. Naast het ontwikkelen van sociale vaardigheden bieden deze spellen ook een welkome ontspanning na hard werk!
Nutteloos tijdverdrijf? Geloof je daar nog in? Ik denk dat kinderen van nature heel goed weten wat nuttig tijdverdrijf is, en dat de uitdaging die deze spellen bieden een graadmeter zijn voor de diepgang van het leren van onze kinderen. Als het saai zou zijn en geen uitdagingen zou bieden zouden ze het namelijk niet blijven doen.
[1] Geraadpleegd op 20-09-2012 http://lists.debian.org/debian-jr/2000/08/msg00001.html
[2] Dave Grossman and Gloria Di Gaetano, Stop Teaching Our Kids To Kill, Crown, 1999.
[3] Marc Prensky (2002) What Kids Learn That’s POSITIVE from Playing Video Games http://www.marcprensky.com/writing/prensky%20-%20what%20kids%20learn%20thats%20positive%20from%20playing%20video%20games.pdf
[4] Gee, James Paul. (2008) “Learning and Games.” The Ecology of Games: Connecting Youth, Games, and Learning. Edited by Katie Salen. The John D. and Catherine T. MacArthur Foundation Series on Digital Media and Learning. Cambridge, MA: The MIT Press, 2008. 21–40. doi: 10.1162/dmal.9780262693646.021 http://mitpress.mit.edu/books/chapters/026269364Xchap2.pdf
[5] Neicole Crepeau, Contibuting {grow} Columunist (december 2011) Online Games Teach Kids Valuable Work Skills http://www.businessesgrow.com/2011/12/27/online-games-teach-kids-valuable-work-skills/
Heb jij iets geleerd vandaag? 
Leer kinderen programmeren, dan kunnen ze pas echt met een computer spelen.
Marc, op een Sudburyschool leren kinderen datgene wat hun het meeste interesseert en waar hun affiniteit ligt. Niet iedereen hoeft te leren programmeren, en degene die er interesse in hebben die hebben het al lang geleerd en passen het ook toe. Dat wekt vanzelf weer de interesse van anderen als ze er open voor staan. Het is een kwestie van vertrouwen dat het spel op zich alleen al zoveel met zich meebrengt, dat wat anderen ook kiezen voor interessegebied, ze hiervan heel veel vaardigheden opdoen die op vele terreinen toepasbaar is. Dus, nee, we leren ze zeker niet allemaal programmeren.
Ok, mijn formulering was duidelijk verkeerd, maar ik ben blij te horen dat programmeren leren ook tot de mogelijkheden hoort. Ik vraag me wel af, hoe een sudburyschool te vergelijken is met bijvoorbeeld een antroposophische school. Bij het korte bezoek dat ik een twee Sudburyscholen (in Soest en Amersfoort) bracht, miste ik een beetje dat stukje extra dat ingebracht wordt, wanneer je een school ook een spirituele ondertoon geeft. Er is dan wel vrijheid, maar ook leegte. Een mens is ook zijn omgeving en juist aan die omgeving vond ik het een beetje ontbreken. Dan is er wel de mogelijkheid om veel en vrij met alle mogelijk dingen, ook computers bezig te zijn, maar waarom mag een omgeving niet ook een zekere structuur en vorm aanbieden?
Beste Marc, een antroposofische school is gebaseerd op een bepaalde levensfilosofie die met bepaalde gewoontes en tradities te maken heeft. Een Sudburyschool is net als een montessorischool een pedagogische richting. Vanuit die pedagogische richting heeft de school een bepaalde inrichting. Bij Montessori komt de structuur en de vorm die de school aanbiedt voort uit hun pedagogische visie. Bij een Sudburyschool (wat overigens de school in Soest niet is), is dat niet anders en volgt daaruit een sobere inrichting met zo min mogelijk aanbod. De structuur zit bij een Sudburyschool in de organisatie van de school, en de school biedt heel veel structuur, alleen niet zoals dat op andere scholen wordt geboden. Als je het dan hebt over de tradities die je op antroposofische scholen vindt, Sudburyscholen hebben hun eigen tradities. Tradities is namelijk wat je als gemeenschap gezamenlijk bouwt, doordat een gebruik succesvol was en herhaald gaat worden. Dat is iets wat in iedere Sudburyschool weer anders kan zijn. Onze tradities ontstaan, blijven soms, of worden vervangen door andere. Maar een Sudburyschool entertaint kinderen niet (zie ook de blog Het Verschil tussen Lessen en Leren).