Soldaat van Oranje – het recht op fundamentele vrijheid

Afgelopen vrijdagavond hebben wij de musical Soldaat van Oranje bezocht. Zoals zo veel Nederlanders vonden ook wij het een must see. We hebben genoten van de geweldige manier waarop deze productie is vormgegeven. Ik ervaar een musical altijd vrij intens, ik laat het verhaal, de beelden en de muziek op me inwerken, en laat het verhaal tot leven komen. Maar ik probeer ook de diepere betekenis van zo’n verhaal tot me door te laten dringen. Wat zegt dit nu over mij, over ons, over de hedendaagse maatschappij, over de ‘mens’ in het algemeen en over situaties waar we ons in bevinden?

De hoofdpersoon, Erik Hazelhoff, roept bij ons allen bewondering op. Zijn moed, trouw, durf en doorzettingsvermogen maken hem tot een held. En zoals in veel film- of theaterproducties; de held, daar gaat het om. Een held wordt veelal vereerd omdat bij hem of haar bepaalde eigenschappen worden waargenomen waar velen van ons bewondering voor hebben. Een soort bewondering voor een ‘super mens’, een persoon met buitengewone karaktereigenschappen, een persoon die ‘wij’ niet zijn. De held verpersoonlijkt ook het ‘goede’.

Tegenover de held staat de slechterik (de vijand), in dit geval in de persoon van Anton. Wat eerst een goede vriendengroep was, valt uiteen, waarbij een thema heel duidelijk door de hele musical heen klinkt: het maken van keuzes. Anton maakt ook een keuze, en heult met de vijand. Hij gelooft in zijn keuze en is vast overtuigd dat zijn keuze de beste is.

Anton (alternate Erik) – acteur Robbert van den Bergh[1]: “Keuzes… Wat zou u hebben gedaan als u midden in een oorlog zat? Onderduikers helpen, het verzet in gaan of juist aan uw eigen veiligheid en die van uw geliefden denken? Door het spelen van zowel de “heldenrol” Erik als de “verraderrol” Anton maak ik iedere keer binnen deze prachtige voorstelling een andere keus, voor hun de beste keuze. Eigenlijk roept onze voorstelling vooral 1 vraag op; Wat zou u doen..?”

Keuzes in oorlogstijd worden wellicht onder andere omstandigheden gemaakt dan keuzes in vredestijd. Welke keuzes zijn nu relevant in ons huidige dagelijkse leven? Ik zal toch enkele treffende overeenkomsten in deze blog willen delen, gewoon omdat het mij zo diep in mijn hart raakt.

De hoofdpersoon Erik staat voor vrijheid. Niet alleen de vrijheid van het vaderland waarvoor hij bereid is te vechten, maar ook voor een innerlijke vrijheid. Hij is los van invloeden van anderen, is dicht bij zichzelf en maakt bewuste keuzes. Hij is onbeïnvloedbaar en onzelfzuchtig. Zijn sterke eigenwaarde en mentale kracht komen al naar voren in de eerste scène, waar hij zich moeilijk laat ontgroenen. Hij is geen schaap[2], geen gedwee persoon, geen meeloper zoals de andere vrienden dat wel zijn. Anders dan Anton maakt hij in onze ogen geen foute keuze.

Charlotte – acteur Linde van den Heuvel: Het stuk gaat over mensen van mijn leeftijd die besluiten niet aan zichzelf te denken maar aan het grotere geheel.

Er is op dit moment een apathie, al geruime tijd heb ik het gevoel dat Nederland in een soort winterslaap verkeert. “Als we allemaal nou maar gewoon doen wat moet, dan leef ik mijn leven wel uit.” Ook al zien we dat het minder wordt, dat er grote veranderingen nodig zijn, we blijven braaf en volgzaam in de pas lopen met hoe het altijd was. Maar de tijden veranderen, en de roep om dingen anders te doen wordt alsmaar groter. In het buitenland neemt men het niet meer voor lief, kijk naar de hele Occupy-beweging.

Toch zijn er ook hier mensen die vechten voor fundamentele vrijheden. Met eenzelfde inzet, en vanuit eenzelfde bewuste keuze. Onbeïnvloedbaar en onzelfzuchtig. Dit soort mensen is verbonden aan de Sudburyscholen: De Kampanje, de Koers en de Merkaba Sudburyschool. Zij vechten voor een vrijheid, de vrijheid van keuze voor een ontwikkeling die past bij hun kind. Het is het fundamenteel grondrecht op Vrijheid van Onderwijs, en eigenlijk gaat het om “vrijheid van leren”.

“Er is geen enkel recht, met uitzondering van het recht op leven zelf, wat fundamenteler is dan dit. Iemands vrijheid van leren is een onderdeel van zijn vrijheid van gedachte, dit is fundamenteler dan zijn vrijheid van meningsuiting. Als we van iemand zijn recht afnemen om te beslissen datgene te leren waar hij nieuwsgierig naar is, vernietigen we zijn vrijheid van gedachte. We zeggen in feite, je mag niet nadenken over wat jou interesseert en bezighoudt, maar wel over wat wij interessant vinden en voorschrijven.” – John Holt[3].

Dit soort mensen vecht tegen een staatscontrolesysteem dat voorschrijft hoe onderwijs eruit moet zien, volgens een verouderd industrieel model, volgens een positivistisch perspectief[4]. Zij geloven dat er een direct verband bestaat tussen de onmiskenbare daling van schoolprestaties, gezondheid, familierelaties en persoonlijke drive, en de ontwikkeling van de leerplicht/schoolplicht. Zij hebben gezien dat hun kinderen niet goed functioneerden in dat model, en zien hun kinderen opleven op een Sudburyschool.

Zij kiezen nadrukkelijk voor een model waarbij kinderen niet beoordeeld of gemanipuleerd worden, of aan opgelegde verwachtingen moeten voldoen. Zij kiezen voor een educatieve oplossing met een onafhankelijk onderwijsleerproces, met een op een gemeenschap gebaseerd leren door middel van samenwerking en stages. Sudburyscholen werken volgens een model dat uitgaat van een sociaal-constructivistisch perspectief op leren. De ‘kwaliteitsmal’ van het ene past nou eenmaal niet over het andere model.

De overheid heeft een voorkeur voor één vorm van pedagogiek. Door te volharden in deze voorkeurskeuze, wordt het recht op fundamentele vrijheid in dit land, de vrijheid van gedachte, teniet gedaan.

Veel mensen denken dat het allemaal geen zin heeft wat je ook doet, dat je beter gewoon met de stroom mee kan gaan. Zoals “Wilhelmina” – actrice Myranda Jongeling schrijft: “Ik denk dat iedereen de angst kent dat het in wezen niet uitmaakt wat je doet. Dat de geschiedenis zich voltrekt zonder dat je er invloed op hebt. Het verhaal van Soldaat Van Oranje laat zien dat je altijd een keuze hebt. En dat die keuze een gevolg heeft voor jou, je geliefden en je omgeving. Ook al weten we op het moment zelf niet altijd of we het goede doen.” 

Ik denk dat de mensen betrokken bij de Sudburyscholen de geschiedenis niet zomaar aan zich voorbij laten gaan. Zij maken een oprechte en bewuste keuze. Een keuze die een gevolg heeft voor ons, onze geliefden en onze omgeving. En we geloven in onze keuze.

In een vrij Nederland mogen we elkaar niet beknotten in het geloof de juiste keuze te hebben gemaakt. De grondwet zou de burger daarin moeten beschermen. Waar is het vrije Nederland gebleven?