Een kind heeft grenzen nodig en structuur.

Het lijkt een contradictie, een school waar iedereen vrij is te doen wat hij wil en tegelijk te zeggen dat hier een kind grenzen en structuur vindt. Interessant is dan te onderzoeken wat met grenzen en met structuur wordt bedoeld.

Grenzen

Kinderen hebben grenzen nodig, dat is een algemeen geaccepteerd begrip. Grenzen worden in de regel gegeven door een volwassene. In eerste instantie zijn het de ouders die bepalen wat wel of niet kan, leggen het uit en zorgen dat een kind leert zich aan de grenzen te houden. Sommige grenzen zijn hard, je mag niet zomaar de straat over steken bijvoorbeeld, want dat zijn grenzen die te maken hebben met veiligheid. Of je mag niet stelen (vanuit een maatschappelijke norm) of je mag niet van tafel zonder het eerst te vragen (gezinsnormen). Door duidelijke en voorspelbare grenzen af te spreken kan een kind zich veilig voelen, het weet wat van hem wordt verwacht en het kent zijn vrijheid. Het kent de ruimte die er is om zich vrij in te bewegen.

Soms verwarren mensen een omgeving waar een kind vrijheid krijgt met de antiautoritaire opvoedingsperiode uit de jaren ‘60-‘70. Het roept in ieder geval een beeld op van kinderen die maar lukraak kunnen doen waar ze zin in hebben, zonder daarmee rekening te houden met anderen of de omgeving. Een omgeving van chaos en wanorde, een zeer onveilige omgeving om in op te groeien. Het roept een ideaalbeeld op, of een soort utopie, dat kinderen kunnen opgroeien in een omgeving met weinig regels en weinig grenzen.

Het grote verschil is dat de Sudbury Valley School vanaf het begin niet antiautoritair is geweest. Het was alternatief en het was radicaal, maar er heerste orde, geen wanorde. Door de Schoolmeeting worden vele regels vastgelegd en gehandhaafd (hierover schrijf ik een andere keer), wat een heel duidelijke structuur en (dus) veiligheid biedt voor alle mensen in de school.

De belangrijkste regel is de preambule. De preambule overkoepelt alles waar de school voor staat:

Alle leden van de Schoolmeeting zijn verantwoordelijk voor het algemene welzijn van de school, door daden die bijdragen aan het behoeden van een atmosfeer van vrijheid, respect, eerlijkheid, vertrouwen en orde, die de essentie van het bestaan van de school vormen.

Uit deze preambule volgen alle subregels die de school heeft vastgelegd. De subregels zijn bedoeld om specifieke situaties verder te definiëren onder die overkoepelende regel.

Een voorbeeld van zo’n subregel is een regel over storen: Niemand mag doelbewust iemands activiteiten in de school verstoren. ‘Doelbewust’ is duidelijk gedefinieerd als “indien men vooraf gewaarschuwd is of redelijkerwijs vooraf had kunnen vermoeden dat men de regel zou overtreden”.Dat biedt de helderheid en duidelijkheid in de school waardoor iedereen kan weten wat er bedoeld wordt met de regel. Wat niet is opgeschreven bestaat ook niet.

Regels kunnen worden aangepast of afgeschaft en nieuwe regels kunnen worden aangenomen in de wekelijkse Schoolmeeting. Het huishoudelijk reglement is dus een levend document wat maandelijks wordt bijgewerkt en verbeterd.

Het huishoudelijk reglment bestaat verder uit regels die de werking van de school definiëren, hoe de Schoolmeeting en hoe het juridisch systeem werkt. De verdeling van bepaalde verantwoordelijkheden bepaalt het kader, zowel de grenzen als de structuur, waarbinnen vrijheid kan bestaan.  Een zo groot mogelijke persoonlijke vrijheid met duidelijke grenzen. De vrijheid van de één mag de vrijheid van de ander niet belemmeren.

Structuur

‘Structuur’ verwijst vaak naar het dagelijkse dagritme, op gezette tijden bepaalde dingen doen. Sommige kinderen hebben veel baat bij de voorspelbaarheid in een omgeving, te weten wat er verwacht wordt op bepaalde momenten van de dag. Een Sudburyschool biedt structuur in de vorm van verantwoordelijkheden en dagelijks terugkerende gebruiken. Anders dan wellicht op een reguliere school zit de structuur niet in de vaste uren waar de dag mee is ingedeeld.

De belangrijkste structuur komt van de taken en verantwoordelijkheden die iedereen in de school heeft uit te voeren. Sommige verantwoordelijkheden worden uit een eigen motivatie opgenomen, zoals de Aanwezigheidscoördinator, J.C.-coördinator, rollen in een gezelschap of de rol van Voorzitter of Secretaris van de Schoolmeeting. Deze rollen brengen allemaal verantwoordelijkheden met zich mee die op gezette tijden gedaan moeten worden. Zo wordt de structuur niet opgelegd door een schoolbel, maar door de wijze waarop een functie uitgevoerd moet worden volgens het huishoudelijk reglement. Kleine verantwoordelijkheden als het intekenen bij binnenkomen, uittekenen bij weggaan en het doen van schoonmaaktaken geeft ook structuur. Daarnaast heeft de school een vast patroon met de dagelijkse zitting van het J.C. om 11 uur en de wekelijkse Schoolmeeting op donderdag om 13 uur.

Het grote verschil met de structuur van een Sudburyschool en die van andere scholen is dat structuur hier gekoppeld is aan eigen verantwoordelijkheid. Dat kan voor sommige kinderen, zeker als ze nog niet lang op school zitten, lastig zijn. Maar ook voor degenen die al een tijdje meedraaien blijft de eigen verantwoordelijkheid een dagelijkse confrontatie met het omgaan met de structuur.  Het vergeten van taken of het niet of niet goed uitvoeren van verantwoordelijkheden is dan ook een van de meest voorkomende zaken voor het juridische systeem of de ombudsman van de school.

Structuur komt ook voort uit de afspraken die gemaakt worden onderling, bij spelen, lezen, film kijken, het volgen van een workshop, het organiseren van een activiteit of leren. Dit zijn kleine zelforganisaties waarbij er over en weer afspraken gemaakt worden waar op gerekend wordt. Verder biedt de deelname aan de democratische gemeenschap structuur, de structuur van deel uit te maken van een groter geheel. Je verantwoordelijk voelen voor het welzijn van de gemeenschap van de school waar je deel van uit maakt. De cultuur van vrijheid, respect, eerlijkheid, vertrouwen en orde wordt gevormd door studenten en staf die zich betrokken en verantwoordelijk voelen. Cultuur volgt uit de structuur bij een Sudburyschool.