Beginnende geletterdheid en lezen op een Sudbury school.

“Ik kan mijn naam schrijven en die van papa en mama”, zegt Lena[1], als ze even bij me komt staan. Lena is nu 6 jaar en heeft nooit op een reguliere school gezeten. Ze is regelmatig met letters bezig, vooral met het schrijven van haar naam. Laatst lag er een kaart op tafel met daarop de namen van studenten en staf die meededen aan een kado. Ze las haar eigen naam, waarop ik vroeg of ze ook andere namen kon lezen. Dat kon ze nog niet. We hebben toen even samen gezocht naar letters die overeenkwamen met haar eigen naam, en dat was eigenlijk nog te lastig. Het begrip dat een naam uit afzonderlijke letter bestaat was nog onbekend voor haar. Vrolijk ging ze weer door met wat anders.

Vorige week was een filmmaker van een Democratische school in Duitsland op bezoek en hij filmde twee van onze jongste studenten die samen bezig waren met een boekje. De ene kan al goed lezen, de andere nog niet. De ene vroeg “zal ik het je leren” en ze gingen beiden aan de slag. De ene legde de woorden uit en sprak ze duidelijk uit, herhaalde ze als het nodig was. De ander sprak ze na. Dit duurde bij elkaar 5 minuten en vervolgens gingen ze weer wat anders doen. Hij legde dit vluchtige moment op camera vast.

Kinderen op een Sudburyschool doen dit uit zichzelf, zonder dat dit gevraagd wordt van hen. Hoe komt dat? Hoe is het mogelijk dat leren ‘vanzelf’ lijkt te gaan op onze school? De reden is dat kinderen zich juist ongeremd voelen, niet te hoeven voldoen aan verwachtingen van een ander, niet verwachten dat hetgene wat geleerd moet worden alleen van een juf of meester komt. En dat kinderen overal om hen heen mensen zien die kunnen lezen en schrijven, en dat lezen en schrijven bij de dagelijkse praktijk hoort in een Sudbury school. Geen ontkomen aan.

Maar het moment waarop ze het gaan leren is onduidelijk en geheel afhankelijk van de ontwikkeling van het kind zelf. Een van onze studenten, zij is inmiddels 13, ging lezen op haar 8^e jaar.  Op haar 7^e begon ze serieuzer met het leren lezen. In die tijd was ze vaak aanklager van een rechtszaak in de school, en moest ze de regels weten. Na haar 7^e stond het een tijdje stil (althans ogenschijnlijk voor de mensen om haar heen). Toen ze het echt ging leren was ze 8 jaar en oefende ze twee weken achter elkaar, en daarna kon ze lezen. Haar broer las al toen hij nog maar 4 jaar was. Hij heeft het zichzelf binnen 3 maanden aangeleerd. Deze verschillen zeggen niets over hoe intelligent iemand is of hoe goed een mens kan leren lezen, ze zeggen alles over het verschil in ontwikkeling tussen mensen. Net zo goed dat de ene baby met 9 maanden loopt en de ander pas met anderhalf jaar. Ze gaan allemaal lopen, en het zegt niets over of ze later goed worden in atletiek.

In een interview[2] vertelt Thomas van de Diablo Valley School in Californië hoe hij heeft leren lezen. Hij vertelt dat toen hij klein was hij tevreden was met de verhalen die zijn ouders voorlazen voor het slapen gaan. Hij had gewoon niet de behoefte dat hij zelf kon lezen. Toen hij wat ouder werd zag hij wel dat mensen om hem heen konden lezen, en het voelde alsof hij iets nog niet kon. Het frustreerde hem dat hij nog niet kon lezen en schrijven, en had het gevoel dat er iets niet goed was met hem. Hij durfde er zelfs niet over te praten met zijn vrienden. Hij probeerde te leren lezen, maar het werkte niet voor hem. Toen hij wat ouder werd probeerde hij het nogmaals en deed echt heel erg zijn best, maar het werkte niet. Hij zegt dat hij minimaal 3 tot 4 keer met tussenpozen opnieuw probeerde om te leren lezen. Bij de laatste poging werkte het ineens wel, alles viel op zijn plek. Zelf zegt hij “het kwam omdat ik op dat moment de juiste leeftijd had, en de juiste fase van ontwikkeling”.

Maaike Eggermont van de Sudburyschool Gent stuurde me een mooi voorbeeld van haar school. Ze schrijft me:

Wat ik op onze school merk bij de beginnende lezers is dat technisch en begrijpend lezen al heel vroeg hand in hand gaan.  Door bijv. puzzels en namen van anderen te herkennen leren ze de letters van het alfabet. Door zich dagelijks in te tekenen bij hun naam, herkennen ze al snel de namen van anderen.

Maar wat ik frappant vind is dat ze, voor ze kunnen lezen, letters en woorden overal gaan herkennen. Ze kunnen verschillende lettertypes en hoofd—en kleine letters herkennen. Ze zijn ook snel in staat te transfereren: opgedane kennis in andere situatie herkennen of toepassen.

Ook met schrijven wordt geëxperimenteerd, in toevallig op de grond gevallen blokken of wolken in de lucht herkennen ze de vormen van letters.

Soms komen ze gerichte vragen stellen:

“Welk woord staat hier?”

“Koe”.

“Goh, dat is raar k-o-e”.

“Ja als je dit ziet ‘oe’, dan lees je oe”

Dan vragen ze soms dagen niks, maar merk je dat ze sprongen maken en de klank oe ook overal herkennen en ook vragen hoe je ei en ie leest.  Ze gaan ongedwongen, en heel speels om met letters en klanken. Woordrijmpjes, spelletje woorden zoeken die beginnen met dezelfde letter etc.

Leren lezen  en schrijven is niet een passief en ondergaand proces, maar erg actief, diepgaand proces. En het gebeurt op de meest diverse momenten van de dag, in allerlei situaties.

Ter afsluiting, op de Sudbury Valley School was een studente die pas op haar 13^e leerde lezen (Zie Blog post: De Verwachtingen van een Kind ).  Wat zou jij doen als ouder? Wat zou jij doen als leerkracht? Door iedere persoon het vertrouwen te geven dat ze op een gegeven leeftijd zullen gaan leren lezen betekent loslaten.