Het dilemma van een onechte schoolkeuze

Ouders, studenten en leerkrachten worden geconfronteerd met een dilemma van een onechte schoolkeuze. Er bestaat geen echte schoolkeuze, ook niet in Nederland, want alle bekostigde scholen hebben een zelfde organisatiestructuur. Ze zijn op een hiërarchische manier georganiseerd. Wat betekent dit? Het betekent dat of je nu naar een openbare school, montessorischool, vrije school, jenaplan school of welke alternatieve school dan ook gaat, de scholen in grote lijnen op dezelfde manier georganiseerd zijn.

Als eerste merken we op dat ze hiërarchisch georganiseerd zijn. Onderaan deze hiërarchie staan in alle gevallen de leerlingen. Daarboven staan de leerkrachten, de directeur, de schoolbesturen en als laatste de overheid en beleidsmakers. Dit is zo’n gebruikelijke structuur dat niemand hier over nadenkt. Als tweede zien we dat het onderwijs centraal georganiseerd is. Dat betekent dat alle beslissingen aangaande standaarden en toetsen gemaakt worden op een centrale plaats, die verder en verder af komt te staan van de individuele leerlingen.

Op basis van het begrip van economische schaalvoordelen, gaat men ervan uit dat hogere winst en efficiëntie alleen bereikt kan worden door meer standaardisatie en centralisatie binnen een systeem. Een systeem op basis van winst moet voortdurend meer winst genereren anders gaat het ten onder.

Moeten we ‘leren’ standaardiseren en de efficiëntie ervan gecentraliseerd bepalen ver verwijderd van de individuele personen die het betreft? Let op: We hebben het niet over radertjes in een systeem. We zijn bezig met een volkomen abstracte discussie over de controle en de richting van de individuele levens van zeer reële jongeren. En we doen dit zonder hun inbreng. Is dit juist?

Leerlingen moeten schoolkeuze hebben, omdat het kunnen maken van een werkelijke keuze, ‘vrijheid’ impliceert en vrijheid betekent verantwoordelijkheid. Vrijheid en verantwoordelijkheid samengenomen betekent menselijke waardigheid. Maar een werkelijke schoolkeuze zou het bestaan (en bekostigen) van scholen die fundamenteel anders zijn moeten impliceren. Ouders moeten nu diep in hun buidel tasten om kinderen naar scholen te laten gaan die het fundamenteel anders doen. Bovendien doen zij dit naast dat zij ook nog belasting betalen voor een onderwijssysteem wat deze vrije keuze tegengaat. Op dit moment is er geen fundamenteel verschil tussen de meeste bekostigde scholen.

Sudburyscholen zijn fundamenteel anders. In de kern verschilt het van organisatiestructuur. In plaats van een hiërarchische, gecentraliseerde organisatie is een Sudburyschool een netwerkorganisatie. Elk contact in de school (studenten en stafleden) is gelijkwaardig. Leerlingen en staf zijn vrij om als gelijken met elkaar om te gaan zonder hiërarchie. Voor diegenen die kennis hebben van computertaal is een Sudburyschool een gedistribueerd systeem, een veelheid aan kennisbronnen die door persoonlijke interacties met elkaar in verbinding staan en als geheel leren.

Deze organisatiestructuur zorgt voor een ideale leeromgeving die flexibel genoeg is om zich aan te passen aan eindeloze mogelijkheden. Het lijkt op de werkelijke wereld, een mini-maatschappij. Leren en ontwikkelen ontstaat organisch en niet op een voorspelbare manier via een perfect geordende opeenvolging van stappen zoals wordt aangeboden op de meeste andere schoolsystemen. Onderzoek toont voortdurend aan dat leren en ontwikkelen een onvoorspelbaar en ongeordend proces is, maar dat uit deze chaos altijd orde ontstaat. Orde in de vorm van betekenis en begrip. Maar deze vorm van orde leent zich niet om op basis van efficiëntie te organiseren. Het is niet te standaardiseren. We moeten erop vertrouwen dat jonge mensen die vrij zijn om te leren binnen een netwerkorganisatiestructuur zoals sudburyscholen bieden, hun eigen orde creëren, zoals in de natuur op veel plaatsen zichtbaar wordt in de vorming van wolken, gebergte, bossen, rivieren etc.

Het recht op een vrije keuze voor iedereen die dit type onderwijs zou wensen zou een grote stap zijn in de richting van een werkelijke vrije schoolkeuze. Een recht wat in een democratie tot de basis van de mensenrechten zou moeten behoren.

Origineel gepost als: The False Dilemma of School Choice door de Sudbury Beach School. Een deel van de tekst is aangepast naar de Nederlandse situatie.